An Utopia

An utopia is het derde artikel uit het essay drieluik, the system, the medium, an utopia die De Vormforensen ontwikkelden naar aanleiding van de oproep van Ontwerp Platform Arnhem.

Het mooie aan een lockdown is het kunnen fantaseren over de open-up. Toen corona zijn intrede deed werden er op Instagram en andere social media volop inzichten gedeeld over een betere wereld. Wij zouden herstarten in een wereld die onherkenbaar anders was. Nu vandaag eigenlijk tamelijk veel op gister lijkt, is dat een beetje een deceptie.

Maar de social media posts die tijdens de coronacrisis vergezichten gaven over nieuwe werelden lijken zich om te zetten naar fysiek protest. De pleinen vullen zich met verzet. Misschien beseffen wij nu wel meer dan ooit dat dit het moment is om te gaan staan voor verandering. #blm.

De piek van het fysieke verzet lijkt hier alweer achter ons te liggen, toch zet Black Lives Matter aan het denken. Het interessante is, dat we niet zoals bij de bankencrisis met Occupy louter demonstreren tegen de grote systemen, we demonstreren deels tegen ons zelf. Want als er iets blijkt uit het Black Lives Matter discours dan is het dat het gaat om zelfreflectie. Dat we allemaal bewust moeten zijn dat we beter kunnen. Het gaat over kijken naar jezelf. Over op iets tegen zijn, wat ook in jou zit. Een ongewilde gast die ook in mijn brein huist.

Ruben Pater maakt in zijn boek The politics of design haarscherp duidelijk dat neutraal ontwerp of communicatie niet bestaat, ontwerp is altijd doorspekt van culturele en politieke aannames. Dit doet hij aan de hand van voorbeelden van cultureel gebonden patronen die betekenisloos ter decoratie door modeketens worden ingezet tot aan verschillende wereldkaarten. Ruben Pater maakt haarfijn inzichtelijk hoe doorspekt onze vormgeving op ieder aspect is van een vrij nauw westers perspectief.

Met name het beeld van de verschillende wereldkaarten die in The politics of design¹ voorbij komen bleven bij mij hangen. Want ook bij mij is mijn wereldbeeld grotendeels geordend aan de hand van de Mercator kaart². De kaart die leidend is voor bijna alle representaties die ik dagelijks zie van onze wereld, van Google Maps tot koffiekop met een print van de wereldbol. Het deed mij beseffen hoe uniform mijn wereldbeeld letterlijk is.

Gefascineerd door de kaarten, kwam ik een artikel Van Atlas naar Hermes³  tegen van Henk van Houtum professor Politieke Geografie en Geopolitiek⁴.  Waarin Henk van Houtum een pleidooi houdt voor een bevrijding van de cartografie. Hij zet uiteen hoe de ontwikkeling van de gereedschappen en de techniek langzaamaan het doel op zich werden in plaats van het middel. Een uniformiteit en standaardisering van een representatie die ten onrechte een claim van de meest waarheidsgetrouwe maakt. Een pluriformere manier van representatie zou meer recht doen aan de complexiteit van de realiteit en ruimte geven voor het vertellen van andere verhalen.

Het pleidooi voor de bevrijding van cartografie van Henk van Houtum had net zo goed kunnen gaan over vormgeving. Door de voorbeelden van Ruben Pater en Henk van Houtum realiseer ik mij dat het tijd wordt om ook binnen onze studio te onderzoeken welk wereldbeeld wij vormgeven.

back to work

¹ http://thepoliticsofdesign.com/about-the-book /  
² De Mercatorkaart een kaart geconstrueerd volgens de Mercatorprojectie. De mercatorprojectie is een kaartprojectie die genoemd is naar de Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator, die deze projectie in 1569 introduceerde.
³ https://compasstocartopolitics.files.wordpress.com/2014/11/vhoutum_geografie2013-6.pdf
⁴  Henk van Houtum Professor Politieke Geografie en Geopolitiek en mede-oprichter en coordinator van het Nijmegen Centre for Border Research, Radboud Universiteit Nijmegen. 

Bij het artikel van an utopia maakten wij het beeldessay Borderless state of mind. Een beeldessay van vlaggen voor nieuwe (utopische) staten, de staten zijn ontstaan door bestaande grensgebieden uit de atlas te snijden en deze aan elkaar te verbinden. De patronen die terugkomen in de vlaggen werden in de versneden atlas gebruikt om betwiste grenzen aan te duiden.